بررسی میزان و نحوه گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه ناحیه 2 شهر یزد
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : مبادی تحقیق
1- مقدمه 1
2- موضوع تحقیق و تبیین آن .............................. 3
3- بیان مسأله مورد پژوهش (مشکل چیست؟)..................... 5
4- انگیزه محقق در انتخاب موضوع........................... 7
5- هدف تحقیق 8
6- ضرورت تحقیق (اهمیت مسأله مورد پژوهش)............... 9
7- واژه ها و اصطلاحات این تحقیق ..................... 11
فصل دوم : بررسی پیشینه پژوهش
الف- سابقه نظری تحقیق ................... 12
تاریخچه ................................. 21
ب- سابقه عملی تحقیق ..................... 24
1- بررسی پژوهشهای مشابه موضوع تحقیق در جهان 24
2- بررسی پژوهشهای مشابه موضوع تحقیق در ایران 29
3- بررسی پژوهشهای مشابه موضوع تحقیق در محل تحقیق 34
ج- نقد و بررسی پژوهشهای انجام شده مشابه موضوع تحقیق 36
فصل سوم:روش تحقیق (متدلوژی)
الف- فرضیات ............................. 37
1- تعریف فرضیه 37
2- انواع فرضیه 37
3- فرضیات این تحقیق ............................... 38
4- سؤالات پژوهشی 38
ب- جامعه آماری و نمونه گیری ............. 39
1- تعریف جامعه آماری .................... 39
2- جامعه آماری این تحقیق ................ 39
3- تعریف نمونه گیری...................... 39
4- انواع نمونه گیری...................... 40
5- نمونه گیری در این تحقیق .............. 40
ج- جمع آوری اطلاعات....................... 43
1- تعریف روش جمع آوری اطلاعات ............ 43
2- انواع روشهای جمع آوری اطلاعات ......... 43
3- روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق...... 47
4- تعیین روایی روش جمع آوری اطلاعات ...... 47
5- تعیین پایایی روش جمع آوری اطلاعات...... 48
د- روش تحقیق ............................ 48
1- تعریف روش تحقیق ...................... 48
2- انواع و روش های تحقیق ................ 49
3- نوع و روش این تحقیق .................. 50
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
الف- تجزیه و تحلیل سؤالات چند جوابی پرسشنامه (با جدول فراوانی و درصدی و رسم نمودار ستونی)...... 51
ب- تجزیه و تحلیل سؤالات تشریحی پرسشنامه (با جدول فراوانی و درصدی)................................... 68
ج- تجزیه و تحلیل فرضیات (با جدول فراوانی و درصدی و رسم نمودار دایره ای )........................ 71
فصل پنجم: تفسیر نتایج پژوهش
1- نتیجه تحقیق........................... 78
الف- نتایج کلی و فرضیات.................. 78
ب- نتایج کلی سؤالات تشریحی................ 80
2- پیشنهادات و نظرات اصلاحی............... 82
الف- پیشنهادات محقق...................... 82
ب- استنتاج کلی از پیشنهادات پاسخ دهندگان. 83
3- مقایسه نتایج این تحقیق با پژوهشهای مشابه این موضوع 84
4- محدودیت ها و مشکلات این تحقیق.......... 86
5- فهرست منابع(کتابنامه)................. 87
6- پیوست(ضمائم)
نمونه پرسشنامه
چکیده :
امروزه در سراسر جهان مسئله فراغت از جایگاه خاص برخوردار است ،پیشرفت صنعتی و اقتصادی در سال های اخیر که رفاه و آسایش بیشتری را به ارمغان آورده است و به شمار بیشتری از مردم این امکان را بخشیده است که نسبت به گذشته بخش بیشتری از اوقات خود را به امور معنوی – فرهنگی بپردازند.
در واقع نوع گذراندن اوقات فراغت بازندگی معنوی و فرهنگی هر جامعه بسیار نزدیک است همین امر ارتباط تنگاتنگ جوامع آگاه را برآن داشته تا با اجرای سیاستهای مناسب فرهنگی ،ورزشی ،اتخاذ روش تشویق آمیز و مانند اینها از هدر رفتن آن جلوگیری کند .
این تحقیق با طرح این سؤال که در دانش آموزان دختر مقطع متوسط ناحیه 2 شهر یزد اوقات فراغت خود را به انجام چه کارهایی می پردازند ؟ آغاز می شود و با هدف بررسی چگونگی نحوه ی گذراندن اوقات فراغت و نوع فعالیتهای فراغت و کم و کیف پرداختن به هر کدام از فعالیت های فراغت و تعیین علایق دانش آموزان و نیز بررسی میزان دخالت امکانات در نحوه ی گذران اوقات فراغت می باشد.
این تحقیق شامل 7 سؤال پژوهشی که میزان اوقات فراغت ،سهم والدین و همسالان، تلویزیون ، اینترنت ،موسیقی ،... ،مطالعه ی علمی و غیر علمی و نیز رضایت دانش آموزان از نحوه ی گذران اوقات فراغتشان ،خواست و انتظاراتشان از مسؤلان را می سنجد که نتایج بطور کامل در فصل پنجم آمده است .
اطلاعات این تحقیق از طریق پرسشنامه جمع آوری گردیده است و در قالب جداول فراوانی ،درصدها ،نمودارها تجزیه و تحلیل شده است .
جامعه آماری نیز 120 نفر از دانش آموزان دختر مقطع متوسط ناحیه 2 شهر یزد هستند که بصورت تصادفی خوشه ای انتخاب شدند و پایایی تحقیق هم از طریق آلفای کرابناخ (69%)سنجیده شد.
1- مقدمه :
در سایه ی تحولات عظیم علمی و فناوری های جدید در جهان امروز پدیده ای بنام اوقات فراغت شکل گرفته است پدیده ای که از یک سو زمینه ای مناسب برای رشد ابعاد مختلف وجود آدمی و رسیدن به کمال و سعادت است و بستری مطلوب برای رشد و شکوفایی استعدادهای نهفته در درون و از سوی دیگر آبستن مشکلات جدی و جدیدی برای نسل امروز و نسل های آینده است که اگر با علم و آگاهی با آن روبرو نشویم و برنامه ای مدون و منظم برای برخورد با آن نداشته باشیم ،دچار صدمات و لطمات جبران ناپذیری خواهیم شد .
توجه به این نکته بسیار مهم است که اوقات فراغت بخش جدایی ناپذیر زندگی امروزی است که نحوه ی گذراندن آن هم ممکن است باعث سلامت ،رشد و کمال فرد شود و هم موجب کندی ،انحراف و انحطاط آدمی گردد بخصوص در دوره ی نوجوانی ،اوقات فراغت اهمیت زیادی دارد زیرا نوجوان از یک سو مایل به برقراری ارتباط با دیگران ،به ویژه همسالان است ،از یکنواختی گریزان است و در کارها و امور زندگی خود تنوع می خواهد و از سوی دیگر هنوز به پختگی کامل نرسیده است اگر نوجوان برای گذراندن اوقات فراغت ،درست راهنمایی نشود ممکن است به انجام اموری گرایش پیدا کند که آثار نامطلوبی برای او خواهد داشت .
والدین باید در داخل منزل فضایی بوجود بیاورند که نوجوان بخشی از اوقات خود را در کنار پدر و مادر بگذراند درست است که او به همسالان و دوستان گرایش بیشتری دارد ولی اگر والدین با وی ارتباط عاطفی و اجتماعی مناسب داشته باشند نوجوان با آنان هم صحبت می شود ،از گفتگو با آنان لذت می برد و در برقراری ارتباط با دیگران نیز افراط یا تفریط نمی کند از طرف دیگر چون نوجوان در طول روز در مدرسه به سر می برد و در بیرون از مدرسه نیز عمدتا‌ً با دوستان خود ارتباط دارد ،نقش مدرسه در راهنمایی او برای گذراندن اوقات فراغت بسیار مؤثر است مدرسه می تواند فعالیت های فرهنگی و تفریحی سالم پیش بینی کند و بطور غیرمستقیم رفتارهای دینی ،اجتماعی و فرهنگی مورد انتظار را در دانش آموزان تقویت نماید بویژه در ایام تابستان که دانش آموزان از درس و بحث و تکلیف رسمی فارغ شده اند تنظیم برنامه ی مناسب برای اوقات فراغت آنان لازمه ی رشد و کمال ایشان است والدین و مربیان نباید بطور افراطی در کارهای نوجوان دقیق شوند ، ولی بررسی ،قضاوت و داوری درباره ی رفتار او و نحوه ی سپری نمودن اوقات فراغت را همیشه در نظر داشته باشند.
2- موضوع تحقیق و تبیین آن:
موضوع تحقیق :"بررسی میزان و نحوه ی گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه ناحیه 2 شهر یزد"
تبیین موضوع تحقیق :
فراغت در لغت آسودگی و آسایش معمولاً در مقابل اشتغالات و درگیری های روزمره که نوعاً‌موجب خستگی می گردد بکار می رود اما فراغت از دیدگاه جامعه شناسی به این استنباط عام محدود نمی شود و تعریف و تبیین آن عملاً‌به گشایش باب ویژه ای در حوزه ی این علم تحت عنوان جامعه شناسی فراغت انجامیده است اوقات فراغت را می توان مهم ترین و دلپذیرترین اوقات آحاد بشر دانست این اوقات مستعد است که برای مؤمنان لحظه های نیایش با معبود ،برای عالمان دقائق تفکر و تعمق و برای هنرمندان زمان ابداع و ساختن باشد .
در عین حال برای عده ای نیز اوقات فراغت ملال آورترین لحظه هاست اوقات فراغت از دیدگاه های متفاوت تعاریف متمایزی می یابد اما اغلب در این مورد اتفاق نظر دارند که این اوقات عبارتست از ساعاتی که باید بدون اجبار صرف اموری شود که شخص به آن تمایل دارد تا حد ممکن نباید باشد یا منبع درآمدی برای شخص محسوب گردد بلکه به سبک تنوع ،ایجاد سرگرمی و فراهم آوردن امکانات رشد فکری و جسمی در راستای تعادل و رسیدن به ارزشهای معنوی منجر گردد حال این سؤال پیش می آید که نوجوانان و جوانان اوقات فراغت خود را صرف چه کاری می کنند؟آیا بدنبال بدست آوردن نشاط و تجدید قوای جسمی و روحی خود می کنند یا فراغت آنان صرف از خود بیگانگی و مترادف بیکاری قرار می گیرد؟
این مهم است که این اوقات اگر بصورت صحیح و اصولی مورد بهره برداری قرار گیرد می تواند بخشی از مشکلات اجتماعی و فرهنگی و آموزشی ها را پاسخ دهد و نیز می تواند مانعی برای بروز رفتارهای نابهنجار در نوجوانان و جوانان ،این آینده سازان واقعی جامعه قرار گیرد برنامه ریزی های علمی و سازنده برای گذراندن اوقات فراغت می تواند جوانان و نوجوانان یک جامعه را اعم از دختر و پسر در جهت رشد شخصیت و نیروی خلاق از پیش برد و در عین حال بی توجهی نیز ممکن است سبب تزلزل شخصیت ،انحراف ،کجروی و در نتیجه به هدر رفتن نیروی فعال او شود.
بنابراین سؤال اساسی که در این تحقیق مطرح می شود این است که :
دانش آموزان دختر مقطع متوسطه ناحیه 2 شهر یزد اوقات فراغت خود را صرف چه اموری می کنند ؟ چرا؟
3- بیان مسأله مورد پژوهش (مشکل چیست؟)
اوقات فراغت را می توان مهم ترین و دلپذیرترین اوقات آحاد بشر دانست این اوقات مستعد است برای مؤمنان لحظه های نیایش با معبود برای عالمان دقائق تعمق و تفکر و برای هنرمندان زمان ساختن و ابداع باشد در عین حال برای عده ای نیز این اوقات ،به جای "فراغت"ملال آورترین لحظه هاست.
واقعیت های تاریخی حاکی از آن است که تا مدت ها بعد از انقلاب صنعتی کار همراه با استثمار شدید ،مجالی برای فراغت باقی نمی گذاشت اما به تدریج ساعات کار محدود شد و اوقات فراغت با ابعاد و معانی تازه خود در جامعه شکل گرفت از این جهت باید فراغت را پدیده ای متعلق به عصر جدید دانست چنانکه کارکردهای فراغت را "رفع خستگی و استراحت " ،تفریح و سرگرمی و بالاخره "رشد شخصیت و شکستگی آن "بدانیم طبیعی است نیاز به اوقات فراغت مربوط به قشر خاصی نیست ولی از آن جا که کشور ما در ردیف جوان ترین کشورهای دنیا به اوقات فراغت (با میانگین سنی 16 سال)می باشد هدایت و ایجاد امکانات برای گذراندن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان می تواند در شکل گیری شخصیت آنان و سازندگی جامعه نقش بسزایی داشته باشد گفتنی است که یکی از مشکلات پایدار جوامع فعلی فراهم آوردن وسایلی است که نیاز به فعالیت های تفریحی سالم و کافی را تأمین نماید با این که فقدان وسایل تفریحی به هیچ وجه علت منحصر به فرد کجروی نیست غالباً یکی از موجبات آن محسوب می شود تحقیقات متعدد نشان داده است که رواج انواع تفریحات انحرافی در بسیاری از کشورهای غربی و در برخی از کشورهای در حال توسعه ناشی از نداشتن امکانات مناسب تفریحی ،عدم آگاهی ،نداشتن برنامه ی صحیح و نیز اجرای سیاستهای اجتماعی و اقتصادی نادرست در این زمینه است که موجب شده است بسیاری از نوجوانان و جوانان به سوی فعالیت ها و تفریحات ناسالم کشیده شوند پژوهشهای انجام شده در ایران حاکی از این مطلب است که بسیاری از موارد شدید انحرافات در میان نوجوانان و جوانان نتیجه فقدان برنامه ریزی صحیح جهت گذران اوقات فراغت بوده است استکبار جهانی تمام تلاش خود را معطوف کرده تا جامعه ی اسلامی را از داشتن نیروی انسانی مطلوب محروم سازد بنابراین جا دارد به منظور تحقق اهداف انقلاب اسلامی با سیاستگذاری و برنامه ریزی مناسب و وضع قوانین لازم توجه بیشتری به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شود عدم ارائه برنامه لازم و مناسب در این زمنیه موجب خواهد شد مروجین فرهنگ غرب با برنامه ریزی های جامع و منحرف کننده‌ی خود باعث رواج فساد و ابتذال میان قشر جوان و نوجوان شده ،اهداف شوم خود را تحقق بخشد.
4- انگیزه محقق در انتخاب موضوع
نوجوانی و جوانی فصل شورانگیز زندگی و مظهر نشاط و سازندگی اند روح لطیف و قلب ظریف نوجوانان و جوانان جلوه آفرینش و صحیفه مصفای هستی است جوانی تبلور شور و هیجان ، گذشت و ایثار ،قدرت و توان ،صداقت و صراحت،شجاعت و قاطعیت ،امید و آرزو ،عشق و محبت و خلوص و پاکی است .
در نگاه جوان شور زندگی و آهنگ سازندگی متجلی است پس با توجه به اهمیت و نقش نوجوانان و جوانان بعنوان نیروهای فعال و با توجه به خطراتی که بر سر راه این قشر وجود دارد چگونگی گذران اوقات فراغت اهمیت دارد که ما سعی کردیم ضمن این تحقیق یک نظر اجمالی از نحوه ی گذران اوقات فراغت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر یزد "ناحیه ی دو"داشته باشیم .
وجود ضرب المثل هایی چون شیطان همیشه برای دست های خالی کار بدی می یابد. و نیز بیکاری مادر همه بیماری ها است ضرورت توجه به اوقات فراغت و چگونگی گذران آن را یادآوری می کند ] در از دست دادن وقت و صرف بدان ماند که کسی را گویند که "این درخت را بر کن"هر چه او اندیشه کند که بر کند نتواند ،گوید صبر کنم تا قوت یابم ،پس هر قدر صبر کند درخت قوی تر گردد و او ضعیف تر و کندن آن درخت دشوارتر گردد[
در تعریف اوقات فراغت آمده که فراغت دانش آموزان بخشی از مدت زمان روزانه هفتگی ماهانه یا سالانه است که در طی آن فرد می تواند به فعالیت های دلخواه بپردازد بنابراین اوقات فراغت زمان آزادی است که آنان فارغ از تحصیل با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی بدنبال خواسته ها و علائل خویش می روند و یا آن را هدر می دهد.
5- هدف تحقیق :
الف- هدف کلی
بررسی میزان و نحوه ی گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر یزد
ب- اهداف جزئی
1- بررسی میزان اوقات فراغت دانش آموزان
2- بررسی سهم والدین و همسالان (دوستان ) در گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان
3- بررسی سهم تلویزیون ،اینترنت ،موسیقی و ... در گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان
4- بررسی سهم مطالعه ی علمی و غیر علمی در گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان
5- نقش ورزش و فعالیت های ورزشی در اوقات فراغت دانش آموزان
6- میزان رضایت دانش آموزان از نحوه ی گذران اوقات فراغتشان
7- خواست و انتظارات دانش آموزان از مسوولان در زمینه اوقات فراغت
6- ضرورت تحقیق (اهمیت مسأله مورد پژوهش)
بهره گیری مناسب از اوقات فراغت یکی از مشکلات اساسی و پایه ای جوانان است و این امر خود موجب تنش های فراوانی در زمینه انتخاب شیوه ی پر کردن اوقات فراغت می گردد که غالباً آنان را به اضطراب و نگرانی های بسیار دچار می کند و به از بین رفتن تعادل روحی آن ها منجر می شود جامعه شناسان فراغت معتقدند که در صورت فقدان برنامه و آماده سازی برای بهره برداری از اوقات فراغت ،فضای وسیع فراغت دشمن شماره یک انسان های جامعه خواهد بود این امر در مورد نوجوانان و جوانان ابعادی دهشناک خواهد داشت جوانان با نیرو و انرژی و امر و تمایل به فعالیت ،نمی توانند خلأ زمانی را تحمل می کنند و آسیب ها و ناهنجاری های رفتاری و اجتماعی نیز از همین خلأ نشأت می گیرد.
نقش و اهمیت اوقات فراغت در زندگی جوانان ضرورت یک برنامه ریزی دقیق را پیش از پیش جلوه گر می سازد و ما را ملزم به تدوین طرحی جامع می کند به گفته ی دینس گیور یکی از محققانی که در زمینه اوقات فراغت دانش آموزان ،نوجوانان و جوانان مطالعات فراوانی انجام داده است:
« انسان آنقدر که قادر است با سختی ها و مشکلات کنار بیابد و شرایط را بپذیرد نمی تواند با اوقات فراغت وسیع و بی برنامه مواجه شود » اوقات فراغت فرصتی به نوجوان می دهد تا انرژی هایش را آزاد کند و به خلاقیت و خود شکوفایی نایل شود و لیکن در صورتی که این فرصتها به هرز رود و نتواند نوجوان را به مشغولیت برانگیزد زمینه ساز انحرافات و کجروی های او خواهد بود آنچه امروز بعنوان یکی از مشکلات اصلی در جامعه ما مطرح است عدم انضباط و بی برنامه گی اوقات فراغت می باشد.
7- واژه ها و اصطلاحات این تحقیق
- فراغت :در لغت به معنای آسایش ،استراحت ، آسودگی و آرامش است همچنین آن را در معنای فرصت ،مجال و آسوده شدن نیز به کار گرفته اند .
فراغت در برابر کار قرار می گیرد لیکن تعریف آن بدون توجه به مجموعه های اجتماعی ، سطح فنون ،شیوه زندگی ،مدلهای اجتماعی ،فرهنگی مسلط ممکن نیست .
- اوقات فراغت :از دیدگاه های مختلف دارای تعاریف متفاوتی است اما اغلب در این مورد اتفاق نظر دارند که این اوقات عبارتست از :
ساعاتی که باید بدون اجبار صرف اموری شود که فرد به آن تمایل دارد و تا حد ممکن نباید با نفع اقتصادی همراه باشد یا منبع درآمدی برای شخص محسوب گردد،بلکه باید به کسب تنوع ،ایجاد سرگرمی و فراهم آوردن امکانات ،رشد فکری و جسمی در راستای تعالی و رسیدن به ارزشهای معنوی منجر گردد و نیز می توان آن را چنین تعریف کرد :
« اوقات فراغت »:ساعات یا روزهایی که فرد آن را به میل خودش به منظور استراحت ،تفریح ،سرگرمی و افزایش معنویات و توسعه مهارتها یا شرکت داوطلبانه د رامور اجتماعی پس از انجام وظایف شغلی ، خانوادگی ، اجتماعی ، ضروری برای پرداختن به فعالیتها و اشتغالات معین که در این تحقیق «فعالیتهای فراغت » نامیده شده است صرف می کند .
بررسی پیشینه پژوهش : (Research Literature)
الف – سابقه نظری تحقیق (بررسی نظریه ها و فنون مربوط به پژوهش )
اوقات فراغت از دیدگاه جامعه شناسان و دانشمندان
- فاطمه کباری جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی اوقات فراغت را لحظه هایی می داند که فرد فارغ از کار مسئولیت آن را براساس تمایل شخصی خود تنظیم می کند و برنامه آن در مورد هر کس متفاوت است و به سلیقه نیازهای روحی ،سن و توان مالی فرد بستگی دارد او می گوید :لحظه لحظه اوقات فراغت امروزه از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی از آن به مثابه آینه فرهنگ جامعه یاد می کنند به این معنی که چگونگی گذراندن اوقات فراغت افراد یک جامعه تا حد بسیاری معرف ویژگی های فرهنگی و میزان توسعه یافتگی آن جامعه است بنابراین اگر طرح و نقشه زندگی و کار جوانان با برنامه هایی که برای اوقات فراغت خود تنظیم می کند مغایرت داشته باشد و یا تفریحات و فعالیتهای فراغتی آنها با هنجارهای فرهنگی در تضاد می باشد اوقات فراغت به یک مشکل اجتماعی مبدل خواهد شد .
- امان الله قرائی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز در این زمینه معتقد است که هر کاری که غیر از کار و حرفه روزانه خود ،به اختیار فرد و هر ساعتی از فراغت که مایل است انجام شود اعم از تفریح یا انجام کاری سخت و عقب افتاده باز هم جزئی از گذراندن اوقات فراغت محسوب می شود زیرا بر خلاف کار روزانه هیچ اجباری برای انجام آن ندارد و می تواند زمان آن را تغییر دهد.
- دکتر علی سعیدی کارشناس برنامه ریزی و رفاه با اشاره به اوقات فراغت در سالهای اخیر می گوید در سالهای اخیر اوقات فراغت ،تفریح محسوب شده است در صورتی که هم فرصت است و هم تهدید
د رگذشته به هر نحوی تلاش می کردیم تعطیلات سپری شود در صورتی که اوقات فراغت در تمام سال وجود دارد و متأسفانه سازمانهای دولتی فعالیتهایشان را معطوف به پر کردن این اوقات می کنند .
مکان فراغت محلهای تفریح نیست و اتفاقاً می بینیم که بیشتر اوقات فراغت در خانه می گذرد و کمتر می توان رفتار افراد را در خانه کنترل کرد ، انواع بازیهای الکتریکی بچه ها را منزوی کرده و حتی شاهدیم که در کشورهای غربی در مورد چاقی ناشی از این بازیها هشدار می دهند .
- اوقات فراغت در حال حاضر بعد رسانه ای یافته و بیشترین اوقات فراغت افراد را رسانه‌ها به خود اختصاص می دهند د راین میان رسانه های مکتوب کمترین زمان و رسانه‌های صوتی و تصویری بیشترین زمان را به خود اختصاص می دهند .
دکتر سعید معید فرد ،استاد دانشگاه تهران در این باره می گوید : علیرغم اینکه میزان تحصیلات وسواد در کشورها به سرعت در حال افزایش است و انتظار می رود که سهم رسانه های مکتوب بیشتر شود اما هنوز در سبد کالای مصرف فرهنگی خانوارها رسانه مکتوب نقش مهمی ندارد.
این جامعه شناس گرایش مردم به سمت رسانه های صوتی و تصویری را بسیار بالا دانسته و ادامه می دهد مطالعات نشان داده که بیش از پنجاه درصد اوقات فراغت صرف رسانه های صوتی و تصویری و کمتر از بیست درصد مصرف رسانه های مکتوب می شوند.
اما این استاد دانشگاه گذراندن اوقات فراغت در پای رسانه های صوتی و تصویری را مانع خلاقیت و نوزایش روحی و روانی افراد دانسته و می افزاید : افراد در برابر این رسانه بیشتر دارای نقش انفعالی هستند در حالیکه در سایر امکانات فراغتی مانند گردش و تفریح افراد قادر به برقراری یک رابطه فعال با دیگران می باشد .
- قرائی مقدم توجه به بعد اقتصادی در برنامه ریزی اوقات فراغت جوانان را بسیار مهم می داند و امکانات محدود تفریحی ،ورزشی و فرهنگی و ... همچنین بالا بودن هزینه های استفاده از امکانات که گاهی برای جوانانی از قشر متوسط و ضعیف جامعه غیر ممکن است اشاره کرده و می گوید :
در واقع برنامه ریزی ما برای اوقات فراغت تحت تأثیر اشتغال ما است و چنانکه عمده خانواده ها توان مالی برای ساماندهی و نظم بخشیدن اوقات فراغت جوانان در میان اعضای خانواده را ندارد و نمی توانند برای سفرهای فصلی ،سالیانه و یا آخر هفته برنامه ریزی اقتصادی داشته باشند و به ناچار جوانهای ما خیلی زود جذب گروه همسالان می شود و اوقات فراغتشان را بیرون از خانه و با دوستان سپری می کنند و به جرأت می توان گفت که یکی از عوامل مؤثر در بروز انواع آسیب های اجتماعی مربوط به عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح برای بهینه سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است.
فیلسوف و متفکر شهید استاد مطهری – رضوان الله تعالی علیه – در انجمن ماهانه ی دینی سخنانی تحت عنوان – رهبری نسل جوان – ایراد فرموده اند که چکیده ی آن چنین است:
« رهبری نسل جوان یک وظیفه و مسئولیت عمومی است که متوجه همه می باشد زیرا هر نسل مسئول نسل بعدی است رهبری یک نسل در همه ی احوال و همه شرایط یکسان نیست و یک نسخه ی معین ندارد وسایل در هر زمانی مخصوص خود آن زمان است همانگونه که معجزه ی پیامبران در تمام زمان ها یکسان نبوده است مسأله رهبری و هدایت از لحاظ تاکتیک و کیفیت عمل در زمان های متفاوت در مورد اشخاص متفاوت فرق می کند.
بنابراین ما باید نسل جوان را بشناسیم و بفهمیم دارای چه مشخصاتی ممیزاتی است درد نسل جدید عقلی و فکری است ،دردی که نشانه بیداری آنان است یعنی امروز جوان چیزی راحس می کند که نسل گذشته احساس نمی کرد ،باید شک و تردید جوانان را رفع کرد و با منطق روز به هدایت و رهبری نسل جوان پرداخت »
- در کتاب « جوانی پررنج » تألیف دکتر ناصرالدین صاحب الزمانی در سال 1344 چنین آمده است :
بدبینی ،تردید ،خودخوری ،تنهایی و مردم گریزی بیمار گونه که در منطق الطیر عطار ،بصورت بوتیمار و در نوشته صادق هدایت در قیافه بوف کور جلوه گر می شود در نوجوانی و جوانان ایرانی مشهود و متجلی است .
دکتر صاحب الزمانی اهم مشکلات جوانان را در کتاب خود چنین بیان کرده اند :
1) مسئله تحصیلات : که با کار ناهماهنگ است و تعادل و تناسب و عرضه و تقاضای نیروی انسانی مطرح نیست .
2) مسئله مقبولیت : که خودنمایی جوانان و نوجوانان برای کسب مقبولیت و مطرح شدن است .
3) مسئله جنسی : در نوجوانی اول به صورت عشق عاطفی و در نوجوانی دوم شور جوانی به صورت عشق شهوانی تجلی می یابد.
4) مسئله همسر گزینی و طلاق: جوانان ملاک صحیحی در انتخاب همسر ندارند و چون با تعقل به همسرگزینی نمی پردازند و با عشق صوری و جذبه سکسی به انتخاب همسر می پردازند غالباً به طلاق می انجامد.
5) مسئله تضاد ارزشها : که میان جوانان و اولیاء آنان و عرف جامعه تضاد ارزشی وجود دارد (امروز ما حتی شاهد آن هستیم که نسلی که انقلاب نموده است با نسلی که پس از انقلاب به وجود آمده است یعنی نسل انقلاب دارای ارزشهای متضادی هستند ،نه نسل اول انقلاب ،نسل دوم را قبول دارد و نه نسل دوم نسل اول را).
6) مسئله ناهماهنگی خانه و مدرسه : عوامل تعلیم و تربیت که عبارتند از خانه و مدرسه و جامعه هماهنگ و در حال تعامل نیستند و در تربیت نسل جوان اختلاف نظر دارند .
7) مسئله تفریح : تفریح در ایام فراغت برای تجدید نشاط و نیرو ،کاستن از یکنواختی زندگانی تحصیلی و حرفه ای ، از اصول و لوازم اساسی بهداشت تن و روان است ،نیاز به تفریح از نیازهای اصیل بشر شده است . علاوه بر لزوم تفریحهای مناسب تنوع اقسام آن نیز برای افراد و گروهها و طبقات مختلف جوانان ضروری است بدون شک احتیاجات تفریحی افراد با هم متفاوت است .
متأسفانه ، جوانان ما غالباً فاقد وسایل تفریحی سالم اند و یا اگر وسیله ای برای تفریح آنان یافت شود عموماً مناسب نیست و به طور کافی برای همه به اندازه کافی وجود ندارد و متنوع نیست.
- آبراهام مازلو ( روان شناس انسان گرا)معتقد است بزرگان و پیشروان علم و اندیشه و مصلحان و بزرگ مردان تاریخ کسانی بودند که نگرش آنان نسبت به حیات یک نگرش آزاد ،راحت ،مستقل ، بدور از تعصبات و تنگ نظری ها همراه با ایمان و عشق به طبیعت و نمودهای هستی و جامعه جهانی بوده است ، برای این دسته از افراد اوقات کار و تفریح ،اوقات اشتغال و فراغت و اوقات رنج و استراحت به گونه ای بوده است که هر دوی این اوقات ،باروری و خلاقیت و ابتکار داشته و به خوبی سازگار می شدند . سازگاری این افراد و آرامش و استرس روانی آنها در موقعیت های متفاوت و متضاد ناشی از سعه صدر ، بزرگ منشی و بلندنظری آنها بوده است .
- جان دیوئی فیلسوف و مربی بزرگ معاصر نیز تعبیر مشابهی از اوقات فراغت و اوقات اشتغال دارد و معتقد است : که یک فرد فعال ،سازنده و خلاق در همه شرایط زمانی و مکانی می تواند از تجربیات خود به نحو احسن استفاده کند و دائماً‌در بازسازی تجربیات پیشین خود به سر برد .
او معتقد است فلسفه تربیت ، آمادگی برای زندگی نیست بلکه عین زندگی است و اوقات فراغت ، آمادگی برای اشتغال نیست بلکه اگر از همان اوقات نیز به خوبی استفاده شود عین تولید و خلاقیت است.
- ژومر دومازیه ( J.Dumazedier) جامعه شناس فرانسوی براساس فراغت به معنی امروزی دو شرط قائل است : اول اینکه فارغ از اجبارهای مذهبی و عمومی باشد و در آن نوعی گزینش آزادانه فردی مطرح است .
دوم اینکه از سایر فعالیتها که در آن کسب معیشت می کنند جدا شده باشد با این دو شرط دومازیه معتقد است که فراغت تنها در جوامع صنعتی پیدا می شود و در رابطه با زندگی روستا تحت سلطه ارزشهای شهری و صنعتی قرار گرفته و کار کشاورزی به سوی شیوه کار صنعتی گرایش یافته و این امر در مورد مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه صادق است.
- پی یر (Pieper) نیز معتقد است که موجودیت و اصالت فرهنگ بر مبنای فرصتها و اوقات فراغت افرادی که در آن اجتماع زندگی می کنند ، پی ریزی شده است .
- ژرژ فرید من (J.fridman) فراغت را به عنوان پاداشی در مقابل از خود بیگانگی ناشی از کار تلقی می کند و آن را لازم می داند .
- اندرسون (Andarson) فراغت را در زمان فروخته نشده ای می داند که متعلق به فرد است زمانی که فرد به میل خود از آن استفاده می کند.
- برتراندراسل درباره ی اوقات فراغت چنین اظهار نظر می نماید :" فنون جدید امکان این را به دست داده که اوقات فراغت تا محدوده اختیارات طبقات ممتاز خارج شده و بین تمام افراد تقسیم گردد".
اوقات فراغت از دیدگاه اسلام :
امام علی (ع) بزرگترین تفریح را کار می داند: پس نوع نگرش به زندگی ،نوع جهان بینی و شیوه تلقی از پدیده های هستی است که شکل دهنده و معنا دهنده ی زمان و مکان و فرصتهای فرد می گردد با این وصف باید اوقات فراغت را به حسب تفاوت های ارزشی و فرهنگی ، نگرش ها ، تجربیات ، شرایط و موقعیت های مادی و معنوی هر فرد تعریف کرد . این بینش پویا با آنچه در مکاتب و نظریه های غربی مطرح است ، به کلی متفاوت است . در مکتب اسلام اوقات فراغت تنها مقدمه ای برای انتصاب و اتصال به مسیر کمال است .
" فاذا فرغت فانصب " هر زمان که فارغ شدی ،متصل شو.
اوقات فراغت در اسلام عین تفریح و تفریح او عین کار است ، مشروط بر آن که از درون بجوشد ، از استعدادهای خود بهره گیرد و به حرمت عزت معطوف خویش تکیه نماید که مصداق " فاما من ثقلت موازینه و فهو فی عیشه راضیه" خواهد بود این مفهوم و برداشت از اوقات فراغت در کمتر مکتب و نظریه ای به چشم می خورد زیرا غالب نظریه های روانشناختی و اساساً آنهایی که کلیت انسان را در دهلیزهای آزمایشگاهی قطعه قطعه کردند، قهراً اوقات زندگی آدمی را نیز به تجربه کشانده و از یکپارچگی آن خارج ساخته اند .
اما پاره ای از نظریه پردازان دیگر به مفهوم واقعی اوقات فراغت نزدیک تر شده اند مثلاً " مید" یکی از نظریه پردازان معتقد است فعالیت آدمی در اوقات تفریح و استراحت شرایطی را فراهم می آورد که به ایمان و صلح و آرامش دست می یابد.
- "ان مع العسر یسرا ، فاذا فرغت فانصب و الا ربک فارغب" : همانا با هر سختی گشایشی است پس هرگاه فراغتی یافتی ، بکوش و به سوی پروردگار خویش گرای.(آیه 7 و 8 سوره مبارکه انشراح )
- از بررسی تاریخ اسلام چنین می توان نتیجه گرفت که بزرگان صدر اسلام به نیروی خلاق و کارایی نسل جوان و ارزش آن همچنین نقش فعالانه در امور مملکتی توجه داشته و برای آن اهمیت خاصی قائل بودند به طوری که پیامبر گرامی اسلام در جهت رشد استعدادها و پرورش جسم و روح جوانان همیشه آنان را تشویق می نمودند و در این زمینه می فرمایند :
-" تفریح کنید ،بازی کنید ،زیرا دوست ندارم که در دین شما خشونتی دیده شود ."
- بهترین سرگرمی مؤمن شنا است ، به فرزندان خود شنا و تیراندازی بیاموزید و آنان را هشدار داده که قدر نعمت های صحت و فراغت را بدانند.
- امام باقر (ع)می فرمایند :
"ایاک والکسل و الفجر فانها مفتاح کل بشر" از تنبلی و کسالت و کم حوصلگی دوری کن زیرا این دو حالت سرآغاز هر بدی است.
در آیین مقدس اسلام تمایل به تفریح مانند سایر خواهشهای طبیعی بشر مورد توجه واقع شده است و به شایستگی ارضاء می شود در برخی از روایات خاطر نشان شده است که شایسته است مسلمان قسمتی از وقت خود را به جلب لذت های صلاح اختصاص دهد و موجبات انبساط خاطر خویش را فراهم نموده و برای فرایض دینی و دنیوی آماده گردد.
ساعات تفریح یکی از بهترین فرصتهای سودبخش در جهات رشد بشر است و در موقع تفریح وسرگرمی محیط زندگی رنگ ذوق و ابتکار به خود می گیرد، لطف و صفای مخصوص پیدا می کند و عواطف و احساسات شکوفا می گردد.
